Hoe verlost Noordwijk zich van de scheve verhoudingen tussen ondernemers die hun eigen belang najagen – zoals Hotels van Oranje en Ronnie van de Putte – en politici die daar niet tegen opgewassen zijn en vooral elkaar vliegen afvangen?

[Dit is het zesde en laatste deel van de serie van Peter Olsthoorn over politiek en vastgoed in Noordwijk, die gepubliceerd is in het Leidsch Dagblad. Dit artikel verscheen op 31 december 2016]

Voor de dichters Henriëtte Roland-Holst en Albert Verwey, maar ook voor de koninklijke families van België en Nederland is Noordwijk sinds eeuwen in trek. Net als voor hedendaagse helden als Edwin van der Sar, Dirk Kuyt en Louis van Gaal. Prachtige boulevards, bloeiend strandleven, festivals, culturele voorstellingen, lijvige geschiedenisboeken betaald door ondernemers als Jan van den Broek en succesvolle voetbalclubs. Noordwijk heeft veel te bieden.

Noordwijk is een fantastische gemeente met zee, strand, duinen en vermaak. Geen zomerse dag gaat er voorbij zonder dat in tenminste zes talen gebabbel van plezierige toeristen passeert. Vrijwel altijd blanken die wat te besteden hebben. Toch prijst de jaarlijkse glossy voor buitenlanders over het ‘paradijs voor honden’. Het krioelt van de viervoeters op het strand.

Of neem de vermetele pogingen van Noordwijk, te groot voor het servet, om een tafellaken te worden: als Europees centrum voor ruimtevaart, een WK Life Saving of de vele aandacht op televisie voor het bloemencorso.

Of neem de vele verenigingen in Noordwijk, vooral voetbalclubs, die floreren. Of de fraaie woonwijken voor een bevolking die ruim meer te besteden heeft dan de gemiddelde Nederlander. Toch etaleert een kwart van de bevolking in Noordwijk onvrede met een PVV-stem.

Noordwijk kent een bruisende cultuur met jaarlijkse strandvoorstellingen en festivals, zoals recent nog de Calorama-voorstellingen op het landgoed van de overleden Baron Taets van Amerongen. Die, wars van hebzucht zoals een groep Noordwijkse rijke ondernemers, zijn nalatenschap voor de gemeenschap achterliet.

Een fraaier voorbeeld van nobelheid: Noordwijk weigerde topondernemer Jan van den Broek, bekend van Dirk en D-Reizen, toestemming om een mausoleum op zijn landgoed op te richten. Toch liet hij de geschiedenis van Noordwijk in een prachtig vuistdik boek optekenen en schonk dit elke scholier in Noordwijk.

Contrast

Al dit fraais staat in schril contrast met de ruziecultuur van destructieve politiek versus hebzuchtige vastgoed- en horecaondernemers. Hoe doorbreek je de inmiddels 120 jaar oude negatieve cultuur?

In het rapport over malversaties ‘Recht door Zee’ uit 2004 werd als doel gesteld ‘…om ingesleten slechte gewoonten ten aanzien van de wijze van besluitvorming, de politieke cultuur en het gevoerde financiële beleid uit te bannen en om daadwerkelijk tot fundamentele veranderingen te komen.’

Professor Hans van den Heuvel, die destijds het integriteitsonderzoek naar onder meer ex-wethouder Victor Salman deed: ,,In Nederland wordt onderschat welke grote belangen er omgaan in bouwvergunningen en de uitdaging voor sommigen om te wheelen en dealen. Er is echt meer waakzaamheid geboden.’’

Arthur Eijs (GroenLinks) was zo’n raadslid dat het zwaar voor de kiezen kreeg. Hij heeft er een hard hoofd in: ,,Ik heb in de afgelopen jaren kort het gevoel gehad dat we met meerdere partijen vooruitgang boekten, met name tussen 2004 en 2006, waarbij we aankoersten op nieuwe, schone politiek, met gezonde afstand tot private partijen. Maar al snel bleek het systeem taaier dan gedacht.’’

Volgens Eijs was het wegwerken van de achtereenvolgende wethouders van Ruimtelijke Ordening Barnhoorn, Van Rijnberk en Van Ast een gevolg van hun poging om afstand te nemen van private partijen. ,,Het is een teleurstelling te moeten constateren dat het systeem zo hardnekkig is.’’

In 2004 was voor wethouder Piet Barnhoorn (CDA), voorheen lid van de Raad van Bestuur van een groot concern, het rapport ‘Recht door Zee’ meer dan welkom in zijn poging om integriteit terug te brengen. Missie mislukt, erkent Barnhoorn. ,,Heel erg erger ik mij aan die ontevreden ondernemers die met hun adviseurs en hun bevriende raadsleden en toegang tot onbetrouwbare media met halve waarheden in verweer komen. Raadsleden beseffen onvoldoende dat zij wegens gebrek aan moed, visie en koers het ambtenaren onmogelijk maken om zich aan de wet te houden als het om bekende ondernemers gaat.’’

Barnhoorn vindt dat als eerste vraag nu moet gelden: wie is de baas in de politiek? De kiezers zijn dat eens in de vier jaar, de raadsleden voor perioden erna. Ze moeten hun gezag afdwingen met integer handelen gericht op het algemeen belang. En niet op eigen belang of dat van bevriende ondernemers en vooral adviseurs.

En het bedrijfsleven dan? Barnhoorn: ,,Partijen met grote belangen in Noordwijk zoals besproken hotels, vastgoedinvesteerders en adviseurs, en horecafamilies moeten beoordeeld worden op hun maatschappelijke bijdrage en ethisch correct handelen. De politiek moet dat durven eisen en er consequenties aan verbinden.’’

Externe deskundigen kunnen ook helpen: ,,Ik vond het prachtig om de te veel op winst beluste ondernemers professioneel tegenspel te kunnen bieden, mede dankzij ingeschakelde deskundige bouwkundigen met ervaring in steden als Amsterdam. Daar kan de gemeente miljoenen mee verdienen.’’

Ambtenaren

Volgens ex-wethouder Frans van der Veen zit het probleem juist bij ambtenaren die ambitieuze wethouders dwarszitten. Zijn oplossing om tot een fatsoenlijke bestuurscultuur in Noordwijk te komen: ,,Topambtenaren laten rouleren in de Duin- en Bollenstreek zou heel veel helpen. Want dan verklein je hun macht die ze vijftien, twintig jaar opbouwen tegenover democratisch gekozen wethouders. Wat ik als jonge wethouder heb meegemaakt aan onderuit halen is een grote schande voor de lokale democratie.’’

Verdergaand nog: ,,Broodwethouders moet je na acht jaar vervangen. Het probleem Victor Salman was dan in Noordwijk nooit zo groot geworden. Evenzo voor het probleem Hotels van Oranje, als wethouder Gerben van Duin geen vriendjes was geworden met de eigenaren. Een wethouder heeft niets te zoeken op de verjaardag van Bram Mol. Ook de PvdA en VVD kwamen in problemen door te lang zittende macht.’’

De continuïteit van politici, of juist het gebrek daaraan, is een probleem volgens ex-wethouder Barnhoorn. ,,Elke vier jaar weer dreigen partijen en gemeenteraadsleden die zich impopulair maken bij de ondernemers en hun media, weggestemd te worden.’’

Ook Harry Mens ziet dat euvel van te korte en daardoor slappe politiek: ,,Probleem is dat plannen vaak over een raadsperiode heen duren en dan krijg je eerst met wethouder A en na vier jaar met wethouder B te maken met andere ideeën. Net als landelijk, ook in Den Haag regeert men nu al met de neus naar de volgende verkiezingen. Democratie en vooral inspraak zijn doorgeslagen. Ik ben voor een sterkere hand.’’

En, zoals Mens al in een van de andere artikelen opmerkten: de zelfbeheersing van hoteleigenaren en vastgoedinvesteerders is ver te zoeken. Ze zijn met hun goedbetaalde advocaten, vastgoed- en p.r.-adviseurs vooral uit op het spekken van de eigen beurzen in plaats van op deals waar ze ook anderen blij mee maken.

Overigens is Mens zelf ook in de loop van decennia tot inzicht gekomen. Zo brak hij na vele jaren van gezamenlijke omstreden transacties met voormalig compagnon Van de Putte, kwelgeest van het algemeen belang in een aantal gemeenten, waaronder Noordwijk.

Rotte vis in media

Volgens Stephan Stokkermans, directeur van hotel Huis ter Duin en regionaal voorzitter van Koninklijke Horeca Nederland, zit de oplossing vooral in betere communicatie: ,,Overheid en bedrijfsleven houden elkaar angstvallig in een spagaat. De afstand is te groot geworden. Alle betrokkenen moeten met elkaar aan tafel alvorens initiatieven te lanceren. Als je betrokkenen informeert en laat meepraten, haal je de helft van de problemen al weg.’’

Op de vraag hoe het beter en netter zou kunnen, antwoordt net vertrokken fractievoorzitter Jan de Ridder van het CDA: ,,Een makkelijke vraag, maar een groot onderwerp. Ik weet het niet… ik weet het niet. In die 14 jaar heb ik ook wel eens gedacht: waarom gaat het toch zo? We waren aardig op weg, leek het. Maar nu met Hotels van Oranje en dat bestemmingplan voor Van de Putte gaat het toch weer mis.’’

De Ridder zou zo graag meer animo voor politiek zien bij gekwalificeerde mensen die op een krachtige manier het algemeen belang dienen: ,,Het probleem is dat weinig mensen interesse tonen om gemeenteraadslid te worden. Logisch, gezien de kleine vergoeding en de grote kans om vervolgens ook nog voor rotte vis te worden uitgemaakt.’’

Volgens Leon Van Ast, ex-wethouder van Puur Noordwijk, moet de oplossing gezocht worden in een collectieve loutering van de politici die zich niet langer laten verleiden door private belangen in hun achterban: ,,Politici moeten het algemeen belang dienen. Ze moeten voor contragewicht en tegenspraak zorgen. In Noordwijk betekent dat ook dat je soms dure experts moet inschakelen, maar uiteindelijk is dit in het voordeel van de gemeenschap.’’

Zo laakt Van Ast de zijns inziens opportunistische kritiek van gemeenteraadsleden op de grondtransactie met de grote bouwer Heijmans. Die kwam juist niet in achterkamertjes tot stand, maar door openbare aanbesteding. Noordwijk hield er een winst van 35 miljoen aan over en bouwde een nieuw zwembad. Heijmans ging naar de rechter om onder dat contract uit te komen en verloor. ,,Zo kan het dus ook en waarom is dan niet iedereen in Noordwijk daar apetrots op, maar proberen politici en querulanten zelfs dat nog te ondergraven?’’

Ook de lokale ondernemersvereniging verwijt Van Ast een gebrekkige bijdrage aan het algemeen belang: ,,Appartementenbouw waarvoor ze zich inzetten levert economisch weinig op. In plaats van op te komen voor de normale Noordwijkse ondernemers laat de ondernemersvereniging zich te vaak voor het karretje van de onroerend-goed-krachten spannen.’’ Ook omdat respectievelijke voorzitters als Victor Salman en opvolger Arjan Slobbe zelf in onroerend goed actief waren.

Dat particuliere belangen nauwelijks uit te schakelen zijn, blijkt ook uit de jongste affaire met Van Ast zelf als middelpunt. De man die zich politiek fel verzette tegen het alsmaar oprekken van bestemmingplannen, gaat bouwen op een terrein waarvoor een bestemmingsplan in zijn voordeel gewijzigd is. ,,Ik heb als particulier een van de twee bouwkavels van Dunea gekocht, na splitsing van een groot kavel dat sinds 2010 niet verkocht was. Alles is volgens de regels gegaan. De gemeenteraad ging unaniem akkoord’’, aldus Van Ast. De gemeente bevestigt het. Maar op een lokale nieuwssite van een oud VVD-fractievoorzitter die hem al jaren onheus bejegent, is hoon zijn deel.

De gemeente moet standvastiger worden en tegelijkertijd de eigen public relations beter doen om steun van de bevolking te houden. Dat vindt Dick Gutlich (D66) die met succes bemiddelde in de bouwvergunning voor Hotels van Oranje. ,,Je moet je successen actief delen en uitdragen en de bevolking en media voortdurend laten weten waarmee je worstelt.’’

Verder dan het aanspreken van de goede wil van alle betrokkenen kan de gemeente niet gaan. Met als inzet de bundeling van positieve krachten.

De vorming van een soort zakenbestuur, de ‘sterke hand’ die Harry Mens eerder noemde, is binnen de lokale democratie niet haalbaar en democratisch onwenselijk. Hooguit kunnen er ervaren personen uit landelijk bestuur, bedrijfsleven en cultuur opstaan die na een actief leven stoïcijns het algemeen belang willen dienen als wethouder. En dan natuurlijk de beste adviseurs binnenbrengen voor een redelijk tarief.