Al rond 1400 kende Noordwijk bonje met bouwen. Burgers verwierven stadsrechten maar tot de bouw van de daartoe verplichte muur om de stad kwam het niet. Dag stadsrechten! Toen al te klein voor het tafellaken en te groot voor het servet, dat ‘Nortdike’.

[Dit is het eerste deel van de serie van Peter Olsthoorn over politiek en vastgoed in Noordwijk, die gepubliceerd is in het Leidsch Dagblad. Dit artikel verscheen op 26 december 2016]

Rond 1880 zag de ‘Maatschappij Noordwijk’ het levenslicht, opgericht om een badplaats te ontwikkelen die gevrijwaard zou blijven van ‘slampampers, jeneverdrinkers en lange pijpen rokende lieden’. Veertig grootse plannen van gemeentebestuur en ondernemers smoorden goeddeels door de inmenging van de Maatschappij, met als uitkomst louter een hotel met 30 kamers. Dat zou later wel uitgroeien tot het grote Huis ter Duin.

Noordwijk bleef nog wel een belangrijke handelsplaats en zelfs bedevaartsoord vanwege de heilige St. Jeroen, met een kerkgebouw met fundamenten uit 851. Noordwijkse calvinisten namen de kerk in de 16e eeuw in, en de strijd wakkerde aan tussen ‘zeeërs’ en ‘binders’, protestanten aan zee en katholieken van Noordwijk-binnen.

150 jaar badplaats en bonje

Noordwijk biedt al sinds tenminste 1819 ‘ingerigte badkoetsen voor Heeren of Daames tot het gebruik van het koude zeebad.’ Strandbezoekers lieten zich zeker 200 jaar terug al in koetsjes met paarden tot in het water rijden om niet te bloot gezien te worden.

Toch wapperen dit jaar in Noordwijk honderden vlaggen met ‘150 jaar badplaats’. Een kniesoor die er op let, een politiek-commercieel gezelschap is zeer content met deze slogan. Goed ook voor festiviteiten en netwerken.

Welkom in Noordwijk, waar Hendrik van Limburg Stirum bij zijn aantreden als burgemeester in 1885 schreef: ‘Het lust mij niet mij te mengen in de vaak zo ongegronde reedenen Uwer onenigheden, die maar al te dikwerf door leugens, verdraaide voorstelling van zaken, door borrelpraat en stijfhoofdigheid van partijen wordt gaande gehouden.’

Het lukte hem niet om zich afzijdig te houden van het gekonkel: spoedig was hij deelgenoot van ruzies. Zoals zo vele burgemeesters probeerde hij tevergeefs de Noordwijkse gemoederen te sussen. Na vier jaar al ruimde hij het veld, weggepest met schotschriften door onder anderen de lokale arts.

Strandkwestie

Twintig jaar later brak een lokale oorlog uit over ‘De Strandkwestie’: ondernemers verenigden zich begin 20e eeuw om de exploitatie van het strand te monopoliseren, en bewoners verzetten zich daartegen. Een kwestie die nooit helemaal zou verdwijnen.

In 1968 was het weer raak, met een enorme clash tussen actiegroep Kritisch Noordwijk en burgemeester Job Bonnike. Bonnike wilde de weg vrijmaken voor meer hoogbouw, appartementen en horeca aan de boulevard. Hij slaagde toen slechts ten dele, maar in de jaren zeventig en tachtig volgde een golf van bouw van soms foeilelijke appartementencomplexen.

De bonje laaide twee decennia later nogmaals op. In 1994 haalde de volkomen verziekte sfeer in de gemeenteraad van Noordwijk de landelijke pers. En tien jaar later nog een keer, met de eerste gekleurde ‘neutrale Stemwijzer’ op internet: die leidde twijfelende kiezers hoe dan ook  – maakt niet uit welke antwoorden zij invulden – naar VVD-leider Kamphuis.

Honderden miljoenen

De Noordwijkse kust wordt in de loop der jaren steeds minder gebruikt voor toerisme naar de kleine hotels, en juist meer voor appartementenbouw voor steenrijke pensionado’s. En voor congressen in de drie gezichtsbepalende hotels: Huis ter Duin, Hotels van Oranje en Palace Hotel. Appartementen, overnachting, horeca en parkeren door congresbezoekers leveren forse inkomsten op.

Economische gemeentepolitiek is doorgaans handel in bouwgrond en -vergunningen. Zoals in Noordwijk dezer jaren voor zeker 500 miljoen aan bouwvergunningen op het spel staat. Moeilijk voor een bestuur en ambtelijk apparaat van 25.000 inwoners, zeggen eensgezind de bronnen van dit artikel, waaronder politici van vrijwel alle partijen.

Distantie is een te groot probleem. Of eigenlijk: het gebrek eraan. Gemeenteraadsleden hebben, logischerwijs, allerlei persoonlijke banden in hun woonplaats, ambtenaren niet zelden ook. Dat is hun kracht bij problemen oplossen. Maar het kan een risico zijn als ze het algemeen belang moeten afwegen tegen wensen van bekenden.

,,Al vanaf de jaren zeventig is Noordwijk qua bestuur een kleine gemeente die kwetsbaar is voor projectontwikkelaars en speculatie. Het bestuur was de afgelopen decennia absoluut niet tegen opgewassen tegen het najagen van grote vastgoedbelangen’’, zegt Menko Wiersema (PvdA) die het schouwspel al jaren volgt en er af en toe als raadslid aan deelneemt.

Dick Gutlich (D66), die recent met succes bemiddelde in een vastgoedkwestie met Hotels van Oranje (een bouwplan van minstens 100 miljoen): ,,De belangentegenstellingen zijn groot. Er gaat heel veel geld in bouwplannen om, maar bovendien heb je vaak met heethoofdigen te maken die pal staan voor hun eigen belang en niet snel geneigd zijn tot een compromis.’’

Stephan Stokkermans, directeur van hotel Huis ter Duin en regionaal voorzitter van Koninklijke Horeca Nederland: ,,De polarisatie is heel erg. Dit kent alleen maar verliezers; burgers, overheid en bedrijfsleven. Men is elkaar verloren en dat is aan ondernemers en aan de politiek te wijten.’’

Noordwijk is sterk verdeeld tussen fracties die investeringen vrij baan willen geven aan de ene kant, en aan de andere kant de partijen die behoud van het dorpskarakter voorop stellen bij de herinrichting van de kust.

CDA

CDA en VVD zijn voor ruime bouwmogelijkheden, vanwege economische stimulering, die volgens hen noodzakelijk is gezien het afkalvende toerisme dat horeca en winkels treft.

Het CDA is van oudsher de partij die (vooral in het zuiden des lands) het spel van de bouwvergunningen beheerst. Dat was ook zo in Noordwijk, met bouwbedrijven Alkemade en De Raad die goede contacten in de gemeenteraad hadden. Sinds de jaren zeventig zijn bouwrechten aan de boulevard opgerekt tot letterlijk grote hoogten.

In 1986 brak in de ruimtelijke ordening van Noordwijk de periode Victor Salman aan. De CDA’er was 15 jaar raadslid waarvan de eerste twaalf jaar eveneens wethouder ruimtelijke ordening en daarna tot op heden een belangrijke vastgoedadviseur in het dorp. Hij was bij tientallen bouwplannen in Noordwijk adviseur, van onder meer Hotels van Oranje en vastgoedmagnaat Ronnie van de Putte.

Van de Putte heeft ook een warme relatie met Peter van Bockhove, ondernemer met vastgoedbelangen en raadslid gedurende een groot aantal perioden voor steeds wisselende partijen. Hij is vaak niet betrouwbaar gebleken, aldus ex-wethouder Frans van der Veen: ,,Van Bockhove maakt al dertig jaar vreemde capriolen en komt er steeds mee weg, omdat velen bang zijn voor zijn manipulaties. Hij gebruikt zijn positie voor eigen voordeel.’’

Van Bockhove is ook goede vrienden geworden met Salman, en beiden zijn vertrouweling van de directie van Hotels van Oranje, waar Salman recent namens de hotels en Van Bockhove namens de politiek mede tot een compromis over een bouwvergunning kwamen.

Van der Veen: ,,Terwijl Van Bockhove en Salman vroeger elkaars bloed wel konden drinken. Van Bockhove gaf een anoniem krantje uit, ‘De Hitter’, dat Salman keihard op de korrel nam.’’

Van Bockhove bestempelt die uitgave telefonisch als een jeugdzonde. Hij belooft ‘absoluut binnen drie dagen’ terug te bellen voor een vraaggesprek. Hij belt helemaal niet.

Van lokaal architectenbureau Van Egmond zetelde tot voor kort Els van Egmond voor het CDA in de gemeenteraad. Lokale projectontwikkelaar Ab van der Wiel verzette zich juist fel tegen de korte lijnen tussen CDA en zijn concurrenten. Hij kon beter opschieten met VVD’ers, zoals met ex-burgemeester Harry Groen.

De bouwlobby wil economische voorspoed bewerkstelligen voor zichzelf en Noordwijk. Wiersema: ,,Steeds weer proberen ontwikkelaars meer te krijgen dan het bestemmingsplan toelaat en dat zet enorme druk op het kwetsbare bestuur. Den Haag heeft al moeite om Scheveningen goed te beschermen tegen allerhande private belangen, laat staan dit dorp.’’

Lokale partijen kwamen luidruchtig in het geweer tegen deze praktijken vanaf 1994. Onder steeds wisselende namen en samenstellingen, al naar gelang het verloop van de periodieke ruzies.

In 1996 moet bureau Berenschot de oorzaken van chaos en ruzie onderling en met wethouders op Algemene Zaken van de gemeente onderzoeken. Een afdelingshoofd moet weg. Burgemeester Hans Van der Sluijs en gemeentesecretaris Thea Fierens falen, maar het rapport van Berenschot blijft geheim.

Berenschot noemt kort de beroerde politieke, bestuurlijke cultuur en uitingen van ruzie in krantjes al als dieperliggende oorzaak, maar daarbij blijft het. Wethouders, raadsleden en politici gaan gewoon door over elkaar heen te buitelen.

Horeca

Bouwvergunningen vormen tot op de dag van vandaag de inzet van de politieke onenigheden en onderlinge beschuldigingen. De Noordwijkse horeca is nauw verweven met de onroerend goed-sector die onevenredig krachtig is voor een dorp van deze omvang.

Voor de verkiezingen in 2014 verschenen paginagrote advertenties in lokale bladen, waarin de horeca en vastgoedlobby werden verdedigd en tegelijkertijd modder werd gegooid naar de lokale partij die hen tegenwerkte, Puur Noordwijk. De afzender werd officieel nooit gevonden.

Maar iedere ingewijde in politiek Noordwijk kon deze ‘vijfde colonne’ benoemen; bedrijven die danig werden dwarsgezeten in hun expansie, geholpen door querulanten die je in vele kleine gemeenten de kop ziet opsteken rond verkiezingen.

Die mentaliteit heeft ook zijn charmes en voordelen. Bijvoorbeeld lokale voetbalclubs doen het goed in de sfeer van fanatisme, nijd en geld.

Als typische exponent van de ondernemersgeest werd Harry Mens ’s lands bekendste makelaar met langlopend tv-programma Business Class. Waarvoor hij wekelijks een uur zendtijd bij RTL deels verkoopt aan sponsors, waaronder Hotels van Oranje dat onderdak biedt.

Harry Mens kocht als makelaar enkele hotels voor Hotels van Oranje met het oog op uitbreiding van ‘Oranje’. Ze werden jarenlang volgestopt met Polen en de overlast die zij veroorzaakten, werd vervolgens het argument om bij omwonenden steun voor nieuwbouw te verwerven.

Mens onderhield tientallen jaren goede banden met de belangrijkste grootgrondbezitter aan de Noordwijkse kust, Ronnie van de Putte, en deed zaken met hem. Uiteindelijk verbrak Mens het contact.

Toeverlaat van Van de Putte was gedurende een roerige periode in 2003 en 2004 ex-wethouder Victor Salman, de invloedrijkste onroerend goed-adviseur in Noordwijk. Genoemd raadslid Peter van Bockhove onderhield privébanden met Van de Putte.

Van de Putte, bekend onder bijnamen als ‘de krottenkoning’ en ‘Van de Beerputte’, tergde jarenlang het gemeentebestuur in Noordwijk. De jongste episode heet in lokale media ‘Ronniegate’.

Het decennium 2010-2020 kenmerkt zich door concentratie van bezittingen van horecaondernemers die met succes nieuwe bouw- oftewel omgevingsvergunningen verwerven. Veelal voor appartementen waarvan de miljoenenopbrengst gunstig is om risico’s van teruglopende horeca op te vangen. Met dure woningen en strandtenten verdienen ze geld, maar met hotels en restaurants daarachter minder.

Onder meer Hotels van Oranje en de families Van den Berg (Zuiderbad, Bries, Vesper), Henk Hoogervorst (Blu Beach, Prominent Inn hotel, restaurants), Balk (Alexander Beach en Hotels), Van der Zalm (Zeemotel, Zeester) en Harry Mens (project Lekker) hanteren deze strategie.

Mens, die op zijn oude dag de hebzucht weet te relativeren, nu daarover: ,,De verlangens van de ontwikkelaars zijn te hoog. Ze zoeken constant het gaatje op of er nog bouwlaagje bij kan, nog een paar appartementen extra vergund kunnen worden. Dat soort zaken meer. Dat is gewoon niet goed.’’

Voetbalvoorzitters

De verhouding tussen politiek en horeca met lucratieve bouwvergunningen in Noordwijk strekt zich uit tot de sport. Zo’n combinatie van sport en zakenrelaties is een dorp niet vreemd, zeker niet in de Bollenstreek waar veel geld omgaat.

Bij de bekende voetvalvereniging Noordwijk is nu Henk Hoogervorst voorzitter. Hij is tevens voorzitter van de politieke partij Noordwijk Zelfstandig die voor horeca- en vastgoedbelangen opkomt.

Tot z’n overlijden in 2008 was architect Leen Korbee ruim 30 jaar voorzitter van vv Noordwijk. Landelijk bekend werd hij vanwege een creatieve beloningsregeling voor de – toen nog – officiële amateurspelers. Als architect, voorzitter van de Noordwijkse Ondernemers Vereniging en raadslid voor de VVD was Korbee kind aan huis bij de gemeente. Zijn relatie met de ambtenaren voor bouwen en vergunningen was alom bekend: een voordeel om juist hem als bouwkundige in de arm te nemen. Ook met genoemde wethouder Victor Salman waren de banden nauw.

Theo Sweers was van 1990 tot 2002 gemeenteraadslid en wethouder voor de VVD, daarna voorzitter van voetbalvereniging Noordwijk alvorens weer voor een lokale horecapartij actief te worden.

De belangrijkste sponsor van de voetbalclub, Dick van Tintelen, is ook politiek actief. Maar hij schept er juist behagen in om tegen het verbond van horeca- en vastgoedondernemingen te knokken. Hij financiert advertenties van de lokaal grootste partij, Puur Noordwijk. Van Tintelen, als zakenman bekend van Star Balm sportzalfjes en Nattermann drankjes, sponsort behalve voetbalclub Noordwijk ook de Haagse profclub ADO Den Haag. Ook steunt hij veel lokale evenementen.

,,Maar stel je voor dat ik vanwege die sponsoring allerlei dingen even zou willen regelen. Mijn kantoor wilde ik drie etages hoog maken, maar de gemeente zei: twee etages. Dat is het algemeen belang, prima.’’

Van Tintelen vreest dat Noordwijk met veel hoogbouw aan zee en groeiende autostromen zijn charme verliest. ,,Het belang van de inwoners wordt uitgehold door vastgoed- en horeca-eigenaren – ook mijn vriendjes hoor – die dit dorp even tot een Scheveningen willen maken omwille van hun eigen portemonnee.’’

Juist zijn partij Puur Noordwijk wordt verweten in de afgelopen crisisjaren de ontwikkeling van de badplaats in de weg te hebben gestaan door niet mee te bewegen met de wensen van ondernemers. Ex-wethouder Leon van Ast van die partij vond dat tegenwicht keihard nodig:

,,In Noordwijk zie je een enorme invloed van private belangen op het openbaar bestuur. Geld verdwijnt in de zakken van de vastgoedmannen, in plaats van in de gemeentekas. Dat is een typisch Noordwijks fenomeen van de poen in de ruif verdelen.’’

Jan de Ridder, tot recent 14 jaar raadslid voor het CDA, is het daar niet mee eens: ,,De gemeente hoort alles goed te kunnen behandelen, zowel politiek als ambtenaren. Natuurlijk denk ik weleens: nou, nou. Zoals nu met de fouten met de bestemmingplannen.’’

De Ridder doelt op fouten met bestemmingsplannen die tientallen miljoenen extra aan bouwrechten opleveren, een fout die Van Ast als wethouder op zijn conto krijgt. Volgens hemzelf is sprake van een ambtelijke vergissing. B&W laat onderzoek doen.

Van Ast vindt de manier van politiek bedrijven in Noordwijk fundamenteel fout: ,,Het spel wordt subtiel gespeeld. De druk op het bestuur, zowel B&W, gemeenteraad als soms ambtenaren, wordt vakkundig en met geduld opgevoerd om hen in de gewenste richting mee te laten bewegen in de belangen van partijen die aan de Goudkust willen stapelen.’’

Media

Van Ast werd de boeman voor het oog van het publiek. Waarmee we bij de media zijn aanbeland, die afhankelijk zijn van adverteerders – en die adverteerders zijn de ondernemers. Vanwege de noodzakelijke advertentie-inkomsten vinden de ondernemers een gewillig oor bij sommige plaatselijke journalisten, die onderdeel uitmaken van het lokale circuit. Want distantie is, net als bij politici, letterlijk en figuurlijk soms ver te zoeken.

Dat lukt met name niet bij het meest politiek betrokken blad: de Noordwijker. Daar is de politiek redacteur tevens een anonieme columnist. Deze persoon wordt in geen van beide hoedanigheden gehinderd door een neutrale benadering van de vaak complexe problemen. Wiersema: ,,Weinig kritisch, nogal rechts. Dat heb je met sommige advertentiebladen. Wiens brood men eet…’’

Niet iedereen is het daarmee eens. Jan de Ridder, 14 jaar CDA-fractievoorzitter, vindt dat de berichtgeving in de lokale bladen over politiek en bouwaffaires goed is. VVD-fractievoorzitter Roberto ter Hark: ,,Ik ben de ene keer blijer met de weergave dan de andere. Het is beter dan voorheen. Tussen 2006 en 2010 was de politiek verslaggever van een huis-aan-huisblad lid van de Progressieve Combinatie PvdA/GroenLinks/D66.’’

In Noordwijk ziet Wiersema een bedenkelijke vorm van inpalmen van scribenten: ,,Heel erg cliëntelistisch met de grote jongens die hier zakelijk de lakens uitdelen in vooral de horeca. Ze laten zich makkelijk inpalmen. Zo steunden sommige weekbladen een-op-een de plannen van Hotels van Oranje.’’

Met als gevolg dat drie respectievelijke wethouders van ruimtelijke ordening (CDA, D66 en Puur Noordwijk) het haasje waren. ,,Iedere wethouder die de belangen van de grote jongens in de weg zit, wordt door sommige krantjes bikkelhard aangepakt’’, zegt Wiersema. ,,Maar de volgende morgen moeten ze wel weer over straat, hun kinderen naar school brengen.’’

De angst voor de macht van lokale media leidt tot terughoudendheid. Zo zegt de huidige burgemeester Jan Rijpstra aanvankelijk joviaal een vraaggesprek toe over zijn ervaringen met de Noordwijkse politiek, bouwvergunningen en media. Maar Rijpstra weigert plotseling zijn medewerking. In het korte onderhoud bij het maken van de afspraak noemt hij het regionale Leidsch Dagblad dat als enige objectief bericht over Noordwijkse kwesties.

Teneinde de bevolking zelf direct te informeren besluit B&W wel tot het huis-aan-huis verspreiden van een ‘Speciale uitgave’ bij een van de drie titels: tien pagina’s jubelteksten over de bereikte resultaten, gelardeerd met foto’s van louter lachende notabelen. Dit alles aangevuld met één pagina voor elke politieke partij, waarbij door een drukfout PvdA/GroenLinks ontbrak.

Het hoort bij de dorpsfolklore en is goed voor debat en humor. De vraag is of alle gevolgen voor de kustgemeente zo onschuldig zijn, gezien de honderden miljoenen euro’s die in het geding zijn. Daar komen we in de volgende verhalen op terug.